Πνευματικοί και αντιπνευματικότητα – Παρεμβάσεις στην παιδεία και τα σχολικά εγχειρίδια

Πριν από έξι χρόνια, τότε που τα φροντιστήρια δεν είχαν ΦΠΑ και ήταν προσιτά σε όλους (λέμε τώρα), έγινε η εξής συζήτηση ανάμεσα σε έναν βιολόγο και μία μαθήτρια κατά τη διάρκεια παράδοσης βιολογίας τρίτης λυκείου:

«Αυτή, παιδιά, είναι η φυσική επιλογή που διατυπώθηκε από τον Δαρβίνο αλλά, αν δεν το παρατηρήσατε, δεν αναφέρεται πουθενά το όνομά του.»

«Γιατί;» ρώτησε αυθόρμητα η μαθήτρια.

Τότε ο βιολόγος γύρισε το βιβλίο της μαθήτριας στο οπισθόφυλλο και της έδειξε να διαβάσει τι έγραφε στο κάτω μέρος του. Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. Η συζήτηση δε χρειάστηκε να συνεχιστεί.

Το να μιλήσει κανείς για όλα τα κακά που έχουν γίνει εις το όνομα αυτής της έρμης της θρησκείας θα καταλάμβανε μεγαλύτερη έκταση κειμένου από όση θα ήταν διατεθειμένος να διαβάσει οποιοσδήποτε αναγνώστης blog. Γι’ αυτό θα τεθούν και τα όρια της πραγμάτευσης, που είναι οι παρεμβάσεις των θρησκευτικών λειτουργών της χώρας μας πάνω σε αυτό που αποκαλούμε «παιδεία».

Είναι αλήθεια πως κάθε φορά που πάει να γίνει κάποια αναθεώρηση, και συχνά με τη μορφή εκσυγχρονισμού, του εκπαιδευτικού συστήματος προσκρούει σε έναν μαύρο τοίχο οικοδομημένο από ράσα και καχυποψία, που έχει διαμορφώσει τις απόψεις του γύρω στο 1830, αρνούμενος να συμβαδίσει με την εποχή του και να αποχωριστεί ένα δικαίωμα που μάλλον δε θα έπρεπε να κατέχει σε μία φιλελεύθερη χώρα, αυτό της διαπαιδαγώγησης των νέων. 

Και δε μιλώ απλά για τις επιθετικές παρεμβάσεις πάνω στο μάθημα των θρησκευτικών, όπως αυτή που έγινε πριν από μερικές εβδομάδες με αφορμή την πρόταση της αναπληρώτριας υπουργού παιδείας για απλούστευση του καθεστώτος απαλλαγής από το μάθημα. Αναφέρομαι σε παρεμβάσεις πάνω σε ολόκληρο τον τρόπο με τον οποίο είναι δομημένο το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.

Ένα καλό σημείο έναρξης είναι η απαραίτητη διακόσμηση κάθε σχολικής αίθουσας με έναν σταυρό και μία εικόνα του Ιησού Χρηστού. (Κάτι σαν το πορτραίτο του βασιλιά στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν ή του Kim Jong Un στην όχι και τόσο κοντινή Βόρεια Κορέα.) Τα θρησκευτικά αυτά σύμβολα είναι τοποθετημένα σε περίοπτη θέση πάνω από τον πίνακα, έτσι ώστε να τα κοιτάει ο μαθητής κάθε φορά που δεν ξέρει τι να γράψει στο απροειδοποίητο τεστάκι ελπίζοντας να του στείλουν ένα μικρό μερίδιο θείας φώτισης, ίσα-ίσα να πιάσει τη βάση. Δε θα αναφερθώ στο γεγονός πως κάποιες χώρες, όπως η Γαλλία, έχουν απαγορεύσει όλα τα θρησκευτικά σύμβολα από τα σχολεία μην επιτρέποντας στους μαθητές να φορούν σταυρούς ή μαντίλες, έχοντας ως στόχο ένα πολυπολιτισμικό και φιλελεύθερο σχολείο.  Αλίμονο αν το κάναμε αυτό στη χώρα μας γιατί χωρίς χρυσό σταυρουδάκι στο λαιμό κινδυνεύει το ελληνόπουλο να «χτυπηθεί» από κακό μάτι. Νομίζω αρκεί να παραθέσω την δεύτερη εκ των δέκα εντολών: «Οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον, οὐδὲ παντὸς ὁμοίωμα, ὅσα ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω καὶ ὅσα ἐν τῇ γῇ κάτω καὶ ὅσα ἐν τοῖς ὕδασιν ὑποκάτω τῆς γῆς. Οὐ προσκυνήσεις αὐτοῖς, οὐδὲ μὴ λατρεύσεις αὐτοῖς».

Σύμφωνα με πιστή απόδοση του κειμένου απαγορεύεται ρητά η κατασκευή και λατρεία θρησκευτικών αντικειμένων. Παρόλα αυτά η ανύψωση των εικόνων σε αναπόσπαστο διακοσμητικό οικιακών κατωφλίων αποδεικνύει ότι όλα είναι θέμα ερμηνείας.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα του ότι τίποτα δεν μπορεί να διδαχθεί αν δεν το εγκρίνει προηγουμένως η Εκκλησία, αποτελεί το βιβλίο ιστορίας που κυκλοφόρησε πριν μερικά χρόνια και αποσύρθηκε σχεδόν αμέσως. Κύριος λόγος αντίδρασης των πνευματικών ήταν το ότι δεν αναφερόταν πουθενά τα κρυφά σχολειά αλλά ούτε και η συμβολή της Εκκλησίας στην επανάσταση. Και στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί πως δε βρέθηκε ούτε ένας ακαδημαϊκός να υποστηρίξει την ύπαρξη των κρυφών σχολειών αλλά ούτε και το πόσο βοήθησε η Εκκλησία στην αρχή της επανάστασης. Γιατί; Επειδή, ιστορικά, τα κρυφά σχολειά ουδέποτε υπήρξαν και επειδή η εκκλησία είχε αφορίσει (μετά από πιέσεις) τους επαναστάτες. Αν οποιοσδήποτε ιστορικός υποστήριζε το αντίθετο μπορεί να κέρδιζε το σεβασμό των ρασοφόρων μαζί με VIP εισιτήριο για τον παράδεισο αλλά θα έχανε την επιστημονική αξιοπιστία του.

Τι έκαναν τότε οι μελανείμονες; Φυσικά στράφηκαν στην πολιτική αλλά επιπλέον «αρπάχτηκαν» από την επιδερμική αναφορά που έκανε το βιβλίο στη Μικρασιατική Καταστροφή, στοχεύοντας στα πατριωτικά συναισθήματα του μέσου Έλληνα, καθώς εκείνη δεν κατονομαζόταν καν. Το συγκεκριμένο βιβλίο, καλώς ή κακώς, δεν αναφέρεται σε καμία σφαγή αθώων Ελλήνων από βάρβαρους Τούρκους υπό την ανοχή των ξένων δυνάμεων, αλλά αρκείται μόνο να αναφέρει πως τα τουρκικά στρατεύματα εισήλθαν στη Σμύρνη και πως οι Έλληνες συνωστίσθηκαν στο λιμάνι για να διαφύγουν. Σαν το πληροφορήθηκε αυτό ο έλληνας γονιός «τούρκος» έγινε ζητώντας την απόσυρση αυτού του "σκουπιδοβιβλίου". Δε γίνεται τα παιδιά μας να μην ξέρουν ότι οι τούρκικες χαντζάρες σκότωσαν τους ομοεθνείς κι όχι ο συνωστισμός. Τα παιδιά σας ξέρουν ότι βρισκόμασταν σε πόλεμο κι όχι σε συναυλία, από τι θα υπέθεταν πως προήλθαν οι όποιοι θάνατοι; Σίγουρα στο σημείο αυτό το βιβλίο είχε μια μεγάλη «αστοχία» όμως κατά τα άλλα είναι το πιο ακριβές ιστορικά σχολικό εγχειρίδιο.

Ας στραφώ τώρα και στη διδασκαλία των θρησκευτικών στις σχολικές αίθουσες. Είναι ένα μάθημα που διδάσκεται από την τρίτη δημοτικού μέχρι την τρίτη λυκείου, περισσότερα δηλαδή χρόνια από όσα η γεωγραφία για παράδειγμα. Και ενώ δεν υπάρχει ένα μάθημα παγκόσμιας ιστορίας, αφήνοντας τα ελληνόπουλα αστοιχείωτα πάνω σε έννοιες όπως «γαλλική επανάσταση» και «διαφωτισμός», προτιμάται να διδάσκονται ενδελεχώς τη βιογραφία του Άγιου Μάμα. Ωραίες προτεραιότητες, ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Και φυσικά αν τολμήσει κανείς να πει πως το μάθημα των θρησκευτικών είναι κενό περιεχομένου θα βρει απέναντί του τον ίδιο μαύρο τοίχο να ωρύεται περί χριστιανικών αξιών και άλλων συναισθηματικά φορτισμένων λέξεων. Φαίνεται πως αντί να προσπαθήσουμε να διδάξουμε στα παιδιά μας πως η εναρμονισμένη συμπεριφορά προς το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο μόνο καλό μπορεί να φέρει καθώς είμαστε τόσο αλληλένδετοι που όταν ευημερεί ο διπλανός μας ευημερούμε κι εμείς, ενώ όταν δυστυχεί δυστυχούμε και εμείς (γεγονός που γίνεται ιδιαίτερα αντιληπτό κατά τα χρόνια της κρίσης), προτιμούμε να τα διδάξουμε πως αν σκοτώσουν, απατήσουν ή δεν νηστέψουν θα καίγονται μέσα σε τσίγκινα καζάνια αιωνίως. Και μέχρι στιγμής αυτό το μοντέλο έχει λειτουργήσει περίφημα. Αρκεί να δει κανείς ποιες ηλικίες συχνάζουν τις Κυριακές στις εκκλησιές.

Και θα κλείσω από εκεί που άρχισα, από τη μη αναφορά του ονόματος του Δαρβίνου στο βιβλίο της βιολογίας. Εντάξει αγαπημένοι πνευματικοί, ο Δαρβίνος τόλμησε να αμφισβητήσει την Παλαιά Διαθήκη που θέλει τον άνθρωπο δημιούργημα χώματος, νερού και θείας πνοής, και να πει πως εξελίχθηκε από τα πιθηκοειδή. Έχουν περάσει 150 χρόνια από τότε και πλέον όλοι αποδέχονται τη φυσική επιλογή κι όχι το αρχαίο παραμύθι. Ηττηθήκατε. Ξεπεράστε το. Ή μήπως να διαγραφεί και το όνομά του Ευκλείδη από το βιβλίο των μαθηματικών; Αλλά όχι αυτός δεν πείραξε σε τίποτα, ήταν αρχαίος, δεν ήξερε το χριστιανισμό. Ο χριστιανισμός όμως έκλεισε την Ακαδημία του Πλάτωνα. Και την θυμήθηκε όταν χρειάστηκε να υποστηρίξει τη συνέχεια του ελληνικού πνεύματος ανά τους αιώνες.

Εντάξει, ας μην τα ισοπεδώνω όλα. Η πίστη έχει -και θα συνεχίσει να- προσφέρει πολλά στους ανθρώπους αλλά θα έπρεπε να υπάρχει ένα μέτρο ως προς τις αρμοδιότητες της θρησκείας και των λειτουργών της. Δεν μπορεί να επεμβαίνει σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής. Να εκφράζει ενστάσεις προφανώς, αλλά όχι και να καταστέλλει οτιδήποτε δεν συνάδει με τα δικά της ιδανικά. Αν θέλουμε να λέμε πως ζούμε το 2015 σε ένα δημοκρατικό καθεστώς, κι όχι το 1200 σε ένα θεοκρατικό, δεν έχουμε παρά να αποβάλουμε αυτόν τον μικρομεσαίωνα.  

Ελένη Μακ